رسالتی که بر دوش خودم احساس کردم

گفتگوی امین ملک ثابت با سروش رحمانی نوحه خان هیئت کوچه بیوک

خودتون را معرفی کنید و یک بیوگرافی از خودتون ارایه بدهید
من سروش رحمانی هستم که نام شناسنامه ای من محمد علی است ولی به نام سروش شناخته شده ام . من از سال 67 به تشویق خانواده متوجه شدم صدای خوبی دارم و میتوانم در عرصه خوانندگی فعالیت کنم ، در دوران کودکی و نوجوانی از دوران دبستان خوانندگی را آغاز کردم و در جمع های خانوادگی و دوستانه می خواندم و در هیئت کودکان محله سرجمع یزد شروع به نوحه خوانی کردم . پدر من خیلی اصرار داشتند که من نوحه خوان امام حسین (ع) شوم و همیشه ایشان میگفتند که من صدای تو را از امام رضا گرفتم چون وقتی مادرم من را حامله بوده است در سفری که به مشهد داشته اند رو به روی ایوان طلا صحن سقاخانه حرم امام رضا ایستاده بودند و گفته بودند که یا امام رضا پسری به من بده که صدای خوبی داشته باشد و این امر محقق شده بود در سال 67 که من نوحه خوانی را در هیئت محله سر جمع یزد آغاز کردم . من از اول نوحه های قدیمی را در هیئت می خواندم تا اینکه به واسطه دوستی پدرم با آقای کاظم احرامیان توانستم از ایشان نوحه ای را برای اجرا در هیئت بگیرم و ایشان دو تا از نوحه هایی که خودشان اجرا کرده بودند را به من دادند تا من توی محرم اون سال اجرا کنم که توانستم رضایت ایشان را در آن سال جلب کنم و این روال ادامه داشت تا من با مرحوم حسین سعادتمند آشنا شدم و دوستی خانوادگی ما باعث شد تا من از محظر ایشان استفاده کنم و از حمایت ها و راهنمایی های آن مرحوم بهرمند شوم تا اینکه از سال 74 پا به عرصه موسیقی گذاشتم و موسیقی را با نوازندگی سنتور آغاز کردم ، ردیف های استاد پایور را کار کردم و بعد ردیف های آوازی را از استاد علی محمد دهقان و دوامی یاد گرفتم ، سپس در محظر استاد شاپور رحیمی و لوریس هویان صدا سازی و سلفج را گذراندم که آشنایی من با لوریس هویان از طریق آقای فرید سعادتمند بود. اولین با با شنیدن آلبوم سر عشق استاد محمد رضا شجریان در دهه 60 ارتباط خوبی با موسیقی اصیل ایرانی پیدا کردم و از اونجا به موسیقی اصیل ایرانی علاقه مند شدم .
من خودم را آهنگساز نمی دانم که بخواهم آهنگسازی کرده باشم، ولی ساخت ملودی را برای نوحه و مرثیه از سال 70 شروع کردم و نه به صورت حرفه ای چون آن زمان تجربه و دانش کافی در این زمینه را نداشتم و من نوحه یا ملودی که می ساختم به چند نفر کارشناس و نوحه خوان نشان میدادم تا ایرادات کار خودم را رفع کنم و بعد نظر اعضا و سینه زنان هیئت را میگرفتم سپس با جمع بندی همه نقطه نظرات اون نوحه در هیئت اجرا می شد . به مرور زمان به دلیل علاقه زیادی که به این کار داشتم سعی کردم دانش و تجربه خودم را در این زمینه افزایش دهم و همیشه در کارم مرحوم سعادتمند را الگوی خودم قرار داده ام و به عنوان نوحه خوان و ملودی ساز در خدمت هیئت های یزد بوده و هستم . عزیزانی که در عرصه موسیقی آیینی و مرثیه در یزد فعال هستند بیشتر ملودی ساز هستند تا آهنگساز ، من نیز بیشتر ملودی سازی کرده ام تا آهنگسازی و این کار را با ساخت ملودی برای شعر کتاب های گلچین احمدی ، ارمغان کربلا و کتاب اقای چای چیان آغاز نمودم . بعد ها به شاعر جوانی که در محله خودمان بود آقای سید امیر حسین حاتمی نسب ملودی می دادم تا روی ملودی ساخته شده شعر بگذارد و بعد از آن با اقای کاظم حلبی کار متخلص به ساقی آشنا شدم که این آشنایی سرآغازی بود در آشنا شدن من با دی/ر نوحه خوان های یزد و کار کردن من با آقای حلبی کار باعث شد کار من در یزد فراگیر شود و نوحه خوان های دیگر هیئت ها برای ساخت نوحه به من مراجعه کنند و یادم هست یک ملودی با نام علقمه برای آقای تقی منتظری ساختم که از نوحه خوان های قدیمی یزد هستند و آن ملودی و نوحه آن زمان بسیار گل کرد و مورد پسند مردم واقع شد که شعر آن با این بیت آغاز می شد ” علقمه می گرید از ماتم سقا بی کس و تنها شده”
از اینجا به بعد من در عرصه ملودی سازی برای مرثیه و نوحه با هیئت های مختلف یزد همکاری داشته ام از جمله هیئت های اکبرآباد، خیرآباد، غدیر امیرآباد، سجادیه، مسجد اعظم، کوی زنگی، سیدالشهدا، میرقطب و نعیم آباد و همچنین چند هیئت از شهرستان های میبد، مهریز و تفت که ما حصل آن حدود 200 ملودی و مرثیه برای هیئت های مذهبی استان یزد ساخته ام که معروف ترین آن ها:
نی از غم می نالد (میرقطب)
دوباره نی بخروشید در صحرا
از این دیار می روم
بانگ ان الحق (که بسیار تکرار شد)
در عرصه نوحه خوانی هم برای هیئت های یزد از سال 67 تا 69 برای هیئت سرجمع ، سال 80 و 81 برای هیئت جنت آباد ، سال 82 و 83 برای هیدت میرقطب ، سال 86 برای هیئت محله تل ، سال 92 برای هیئت سرجمع نوحه خوانی کردم و بعد از آن سال تاکنون در هیئت کوچه بیوک با اقای مصطفی محسن زاده همکاری خوبی را آغاز کردم و سال 94 هم برای هیئت بازار تفت در کسوت نوحه خوان انجام وظیفه نموده ام.
– هدف و دغدغه شما در ملودی سازی مرثیه و نوحه خوانی چه بوده است؟
یک نیروی باطنی در من بوده و هست و آن ارادت خاصی است که به عاشورا و امام حسین (ع) و یارانش داشته و دارم . بعد از مرحوم شدن استاد سعادتمند حس کردم که واقعا در این عرصه کمتر کار حرفه ای و فاخری انجام شده و یک رسالتی را بر خود دیدم ، موسیقی آیینی که در یزد ضاحب سبک است نباید پرچمش زمین گذاشته شود و کارهای ضعیف ارائه شود و من به عنوان نوحه خوان و ملودی ساز برای این حرکت واقعا زحمت زیادی را کشیده ام و تا آنجایی که می توانستم به آموخته ها و دانش خودم افزودم و حتما از مشاوره و نظر اساتید فن استفاده کنم ، به کسانی که در این عرصه طالب یادگیری هستند اگر تجربه و اندوخته ای دارم یاد بدهم و همچنان این حس در من قوی تر می شود و این رسالت را بر دوش خود احساس می کنم که پرچم موسیقی آیینی در یزد همچنان برافراشته باشد و کارهای فاخر در این عرصه ارائه شود و چون آهنگسازی و ملودی در موسیقی یک اصل مهم است و باید کسانی باشند تا در آهنگسازی مرثیه و نوحه به صورت جدی و حرفه ای دنبال کنند تا هیئت ها از یک آهنگ و ملودی خوب برای اجرای نوحه خودشان بهره مند شوند .
به نظر شما یک نوحه خوب باید چه قابلیت هایی به لحاظ آهنگ و ملودی داشته باشد و خصوصیات نوحه خوب از نظر ساخت چیست ؟
از دید حرفه ای وقتی بخواهیم یک نوحه خوب از نظر ملودی داشته باشیم اولین چیزی که لازم است اینکه نوحه روند ملودی خوبی داشته باشد بعد اینکه به گوش آشنا و کهنه نباشد ، ریتم خوبی داشته باشد ، سرعت یا تمپو خوبی داشته باشد ، فضای لحنی خوبی داشته باشد ، دارای نوت مناسب باشد ، ارتباط گاک ها مناسب باشد ، اکسنت ها خوب باشد و ارتباط بین گروه کورال (سینه زن ها) و خواننده (نوحه خوان) خوب باشد و در ساخت آن آنچنان از صنایع بالای موسیقی برخوردار نباشد که بتواند حالت محاوره را حفظ کند و مخاطب ارتباط راحتی با ان برقرار کند . البته هر کدام از این قابلیت های جای توضیح مفصل و تخصصی دارد که از حوصله بحث خارج است .
– چقدر به دنبال ماندگاری و اثر گذاری ملودی هایی که می سازید هستید؟
اگر هنرمند به دنبال اثر گذاری و ماندگاری نباشد هیچ قت نمی تواند اثر خوب و عالی خلق کند . رمز ماندپاری در هنر دو اصل است که اثر هم در بین عوام و هم در بین خواص مقبول و مورد پسند واقع بشود . البته فاکتور های زیادی در ماندگاری اثر دخیل می باشد از جمله معنویت ، عنایت ، اعتقاد ، دانش موسیقی ، شناخت ادبیات ، شناخت زمان ، فرا بینی و دگر بینی که این ها باید دست به دست هم بدهند تا یک اثر خوب وفاخر هنری خلق شود .
شما در ملودی هایی که برای مرثیه می سازید از دستگاه های موسیقی سنتی ایرانی استفاده میکنید ؟ چند تا از این دستگاه ها را که استفاده کرده اید نام ببرید .
من تا قبل از اینکه با آقای محسن زاده و هیئت محترم کوچه بیوک آشنا بشوم از سبک مرحوم سعادتمند استفاده میکردم که شاکله کارها و سبک ایشون موسیقی سنتی ایرانی است ولی توی این سال های اخیر به خاطر اشباه شدن و آشنایی زیاد گوش مخاطب با سبک ایشان و ایجاد به اصطلاح سعادتمند زدگی سعی کردم سبک خودم را تغییر بدهم و از ملودی های بکر و ناب با استفاده از دستگاه های مویسقی سنتی ایرانی استفاده بکنم البته مرحوم سعادتمند جایگاه ویژه و مقام بالایی در این عرصه دارد که بر کسی پوشیده نیست . مشکلی هم ندارد که از موسیقی های دیگر که فضای آن ها با مرثیه مرتبط است استفاده بشود که من توی این سال های اخیر این کار را انجام داده ام . بیشترین دستگاهی که در نوحه های یزد استفاده میشود شور و متعلقات آن ، نوا ، بیات اصفهان ، ماهور ، سه گاه ، چهار گاه و بیات ترک است .
– شما تجربه ای در زمینه اجرای کنسرت و موسیقی داشته اید؟
من با چندین گروه موسیقی زیر نظر استاد مهدی لشکری، گروه دانشجویی آموزشکده فنی، گروه چکاوک و اخیرا با گروه راز به عنوان خواننده و مشاور آهنگسازی همکاری داشته ام .
شما توی صحبت ها اشاره داشتید که از سبک مرحوم سعادتمند تقلید میکردید آیا شما الان تقلید را در این عرصه جایز می دانید؟
هر هنرمند و هنر جو برای شروع کار خودش تا زمانی که جایگاه خود را پیدا کند باید تقلید کند و وقتی یک خواننده به کلاس آواز می رود به او گفته می شود برای اینکه بتوانی رنگ صدای خودت را پیدا کنی باید رنگ صدای چند خواننده را تقلید کنی ، در عرصه نوحه خوانی هم همین طور است کسی که میخ.اهد ضاحب سبک شود و حرفی برای گفتن داشته باشد باید تقلید کند و این کار می تواند در روند موفقیت او تاثیر مثبت داشته باشد و این باید تا مرحله ای ادامه پیدا کند که تقلید او دائمی نشود .
– معیار های شما برای انتخاب شعر برای ملودی نوحه هایتان چیست؟
من خودم بر این باور هستم که برای نوحه و مرثیه در یزد اول باید آهنگ ملودی ساخته شود و بعد شعر مناسب با ملودی سروده شود . شاعر کلمات متناسب با ملودی و فضای آن انتخاب کند و شعر را بسراید در ضمن زبان شعر و آهنگ یکی باشد با توجه به اینکه در مرثیه چند مقام از لحاظ آهنگی وجود دارد و ملودی و شعر بر اساس آن ساخته میشود ، مقام حزن که خود دارای چند مقام از جمله حماسه ،عاطفه ،عشق ، عرفان و تلفیقی . بسته به اینکه ملودی در کدام مقام ساخته شده باشد باید شعر متناسب با آن مقام سروده شود.
– چه چیز هایی را در موفقیت خودتون موثر میدانید؟
اولین چیزی که موثر بوده است پارامتر معنویت است کسی که میخواهد در این عرصه فعالیت کند باید اعتقاد راسخ داشته باشد و بداند برای چه کسی کار میکند و مقام والای امام حسین (ع) همیشه در نظر داشته باشد و چه هدفی را دنبال میکند بعد مسله مهم آموزش و یادگیری است ، یک نوحه خوان و آهنگساز باید آموزش های لازم را بگذراند تا بتواند موفق شود و ضمن اینکه از مشاوره افراد کارشناس استفاده کند و سعی کند فضای مرثیه را به خوبی بشناسد . در کنار آن شناخت مردم زمان خود و دغدغه ها و نیاز های آن ها بسیار مهم است و این امر باعث میشود که اثر را هم مردم زمان خودش بپسندند و هم مردم زمان های بعد از خودش ، که این همان رمز ماندگاری است .
– کدام سبک های نوحه خوانی و مرثیه را در دیگر نقاط ایران می پسندید؟
من سبک آقایان سلیمی و موذن زاده اردبیلی را بسیار دوست دارم و به طور کلی علاقه مند به مکتب آذربایجان در این عرصه هستم ، به خاطر اینکه شاید آذری زبان نباشم ولی احساسی که از طریق موسیقی آن جا پیدا میکنم را خیلی دوست دارم و همیشه با شنیدن نوحه زینب زینب آستاد سلیمی منقلب شده ام.
صحبت پایانی
در پایان توصیه جدی دارم به مسئولین امر که مقوله آموزش را در این عرصه جدی بگیرند و برای ارتقا سطح کیفی نوحه خوانی و مرثیه در یزد نیاز هست که بیشتر به بحث آموزش پرداخته شود و از نهاد هایی مثل سازمان تبلیغات اسلامی و اداره فرهنگ و ارشاد یزد تقاضا دارم که آماتورگونه و ساده با این مقوله برخورد نکنند ، این ماحصل کار من و آقای محسن زاده و دیگر عزیزان فعال در این عرصه دستاورد کمی نیست و نتیجه تلاش چندین نسل در چندین قرن است که امروزه یزد به عنوان حسینیه ایران صاحب سبک در مرثیه و نوحه است و این را نگهداری کنند و با استعداد یابی و آموزش افراد در سنین پایین کمک کنند تا موفقیت های بیشتری نصیب یزد حسینیه ایران شود و ضمن اینکه از ورود ملودی ها و آهنگ های بیگانه به نوحه های یزد جلوگیری کنند که این امر باعث میشود سبک و ارزش مرثیه را در یزد خراب کند و این ساختار شکنی ها در جهت ارتقا سطح سبک نوحه یزد نیست ، اگرچه من و دیگر عزیزان دلسور بار ها و بارها تذکر داده ایم ولی باز هم شاهد ورود آهنگ های بیگانه و نامناسب با فضای مرثیه یزد در این عرصه هستیم.

منبع: شرق یزد

برچسب‌ها:سروش رحمانی, کوچه بیوک, محرم, یزد